Brabanders ondertitelen

Geschreven door Maurice Ramaekers op 4 november 2019. Geplaatst in Blog

In omroepland geldt een simpele ongeschreven wet die zegt dat als we iemand niet goed kunnen verstaan in de montage, we het beeld van ondertiteling voorzien. Ook bij twijfel. Dat geldt voor buitenlandse talen, voor telefoongesprekken, als het geluid niet optimaal is opgenomen, bij rumoer op de achtergrond en nog wat dingen die ervoor zorgen dat je een zin of deel van een zin niet kunt verstaan. Het geldt ook voor gevallen waarbij mensen mompelen, prevelen, smiespelen of lispelen. Of fluisteren. Ervan uitgaande dat er op locatie alles is gedaan om de spreker iets verstaanbaars te laten zeggen.

Ge mot beter luistere

Vorige week hadden we in Brabant iemand voor de camera die erop stond dat hij niet ondertiteld zou worden. Anders zou hij niet meedoen. Ons argument dat het in een landelijk uitgezonden programma de bedoeling is dat alle mensen in Nederland zijn woorden zouden moeten kunnen verstaan werd resoluut van de hand gewezen: ‘Ge mot gewòòn beter luistere.’*.

Ik ben geboren in Halsteren, ‘Altere’ voor intimi (spreek uit: Áááltere). Knuffelkickbokser Rico Verhoeven woont er tegenwoordig, er ontsnapt weleens iemand uit een TBS-kliniek en tussen de suikerbietenvelden staat men in menig schuurtje pillen te draaien. Opgevoed met een gezonde dosis ABN, al dan niet voorzien van een Indische tongval, fietsten mijn zussen en ik langs het boerenland naar school in Bergen op Zoom: dé stad op 5 kilometer afstand. Als je een lekke band had meed je de boerderij. Niet omdat je een gevaarlijke ripdeal zou verstoren, dat was toen nog niet, maar omdat de kans dat je de boer goed genoeg zou kunnen verstaan vrij klein was. Dat gold ook andersom. ‘Meneer, kunt u mij helpen met mijn fiets?’. ‘Wa zeede? Komde gij nie uit ááááltere, méé oew lekke tuub?’*. Toch maar even teruglopen naar huis.

Kruiwoage

Ondanks het mijden van zwaar Alters dialect, dat voor ons veelal klonk als ‘roaroaroaroa’, konden we prima uit de voeten bij de sportclub, de supermarkt en de ‘frietboer’*. Mijn vader werkte op het gemeentehuis en de gemeentewerkers die af en toe een ladinkje haardhout kwamen schenken na een boom-snoeibeurt konden we prima verstaan als ze om ‘unne kruiwoage’* vroegen. ‘Oudoe en dagge bedankt zijt da witte!’*. In de grote stad Bergen op Zoom sprak men Bergs, weer een ander dialect. Dat dialect spreek ik nog 4 dagen in het jaar, met een boerenzakdoek om mijn nek en een hoedje op.

‘Zitte gij nou op oew eige nest te schijte?’* zal menig oud-dorpsgenoot zich afvragen. Nee, ik wil alleen maar even aangeven dat ik mezelf wel een kenner van (West-) Brabants dialect mag noemen, in elk geval ervaringsdeskundige. En van die drugs: dat klopt gewoon.

Door mijn eigen achtergrond vind ik dat ik kritisch mag zijn op de manier waarop in het Gooi en Amsterdam door TV-makers gekeken wordt naar Brabanders. Dat heb ik in eerdere blogs al gedaan. Andersom mag ik echter ook kritisch zijn. Zoals op de onderwerpen verstaanbaarheid en ondertiteling.

Discriminatie

Wat is nou precies het probleem? Nou, een onderdeel van die ongeschreven wet om bij twijfel aan verstaanbaarheid van iemand met zwaar dialect het beeld van ondertitels te voorzien is de gedachte dat je vervolgens álle zinnen van diegene gaat ondertitelen in de gehele uitzending. Dus niet zomaar een woord of zinsdeel, maar het complete interview. Dit in verband met eenheid in vorm en het vermijden van overige twijfels. En dat is waar de spreekwoordelijke schoen wringt. Veel Brabanders, maar ook bijvoorbeeld Limburgers, Zeeuwen, Drentenaren ervaren het ondertiteld worden als een hautaine, Randstedelijk opgelegde subjectieve dwangmaatregel. Discriminatie en een belediging van hun cultureel erfgoed. Bij Brabanders, over het algemeen wat minder bescheiden en op hun beurt ook behoorlijk chauvinistisch, uit die onvrede zich wat sneller, merk ik. En dan krijg je spanning en creëer je een afstand tussen mensen.

Netflix

Bij de Netflix-serie Undercover werd al duidelijk dat cross-overs van dialecten (in dit geval Vlaams en Brabants: ‘Woar is d’n Jurgen’*, ‘Zijde gij unne flik?’*) bij velen voor paniek en verwarring zorgde, totdat de Nederlandse ondertitel-functie werd ingeschakeld. Daarna vond men het geweldig.

Met de hand op mijn Brabantse hart kan ik aan al mijn schoolmaatjes en voetbalvrienden van vroeger verklaren dat het geen pesterij is, geen superioriteitskwestie of welk complot van Boven de Rivieren dan ook. We willen dat iedereen elkaar kan verstaan. De Fries en de Zeeuw, de Noord-Hollander en de Limburger, de Brabander en de Groninger. Dat je het zélf wél goed kunt volgen speelt geen rol. Als iemand met zo’n lelijk Amsterdams accent praat vind ik trouwens dat die ook op een portie stevige ondertitels mag worden getrakteerd. Gewoon om te zieken en om Brabant een ‘bietje’* te steunen.

Te wijd

Het interview met de ondertitel-weigeraar verliep verder prima, ondanks een klein stopje waarin ik moest aangeven dat ‘Het gaat te wijd.’* voor de rest van Nederland begrijpelijker is als je zegt:  ‘Het gaat te ver.’. Ik dreigde nog met ondertiteling maar die grap veroorzaakte een iets te lange stilte.

En voordat jullie massaal op jullie John Deere (‘Poah, da’s mien merk!’***) of ‘Sukerbietewoages’* naar het Mediapark of naar mijn huis rijden om te protesteren tegen mijn beeld van Brabanders: ik ga voortaan elke ondertitelkwestie nóg kritischer bekijken en lobbyen voor gedeeltelijke ondertiteling. Maar ik laat niet mijn voordeur platwalsen, ik ben één van jullie. Als het mij uitkomt. Oudoe.

Eens, oneens of vind je dat het mooie dorp Halsteren er niet helemaal lekker uitkomt? Geef gerust je mening in de comments. In elk gewenst dialect.

Vertaling:

*Ge mot gewòòn beter luistere = Je moet gewoon beter luisteren

*Wa zeede? Komde gij nie uit ááááltere, méé oew lekke tuub? = Wat zeg je? Kom je niet uit Halsteren met je lekke band?

*Frietboer = Patatzaak

*Unne kruiwoage = Een kruiwagen

*Oudoe en dagge bedankt zijt da witte = Tot ziens en bedankt

*Zitte gij nou op oew eige nest te schijte? = Ben je nu je eigen nest aan het bevuilen?

*Woar is d’n Jurgen = Waar is Jurgen?

*Zijde gij unne flik? = Ben jij van de politie?

*Bietje = Beetje (geen suikerbiet)

*Het gaat te wijd. = Het gaat te ver

***Poah, da’s mien merk! = Wat mooi, dat is mijn merk! (Achterhoeks, geen Brabants)

*Sukerbietewoages = Trekkers voorzien van aanhangers die gevuld zijn met suikerbieten

Labels:Bergen op Zoom, Brabander, dialect, discriminatie, fiets, Halsteren, omroepland, ondertiteling, regisseur, Rico Verhoeven, suikerbieten, tv makers, verstaanbaarheid, wet